Annemieke Aartsma-Rus

Laureaat Biomedical Sciences 2021

Annemieke Aartsma-Rus

Annemieke Aartsma-Rus (1977) studeerde Biomedische Wetenschappen aan de Universiteit Leiden waar ze ook promoveerde in 2005. Tijdens haar promotieonderzoek heeft zij een belangrijke bijdrage geleverd aan het ontwikkelen van een nieuwe therapie voor Duchenne spierdystrofie die onderwijl is goedgekeurd in de VS en Japan. Sinds haar promotie is ze werkzaam bij het Leids Universitair Medisch Centrum, inmiddels als hoogleraar Translationele Genetica.

In de periode 2005-2020 heeft ze meerdere beurzen gewonnen, zoals een Vidi beurs van ZonMw, beurzen van het Duchenne Parent Project en het Prinses Beatrix Spierfonds en een netwerk grant van de Cooperation of Science and Technology. In 2011 ontving ze de Duchenne Award en in 2020 de EURORDIS Black Pearl Science Award. Aartsma-Rus trad in 2014 toe tot De Jonge Akademie.

Website

Onderzoeksfocus

Annemieke Aartsma-Rus doet onderzoek naar een genetische therapie voor de ziekte van Duchenne, een ernstige erfelijke spierziekte die vooral voorkomt bij jongens.

Een onleesbare code leesbaar maken

Verminderde spier- en hartfunctie, problemen met ademhalen, op je tiende in een rolstoel en het is niet te zeggen of je je dertigste verjaardag überhaupt wel zal halen. Voor patiënten met Duchenne Spierdystrofie is dit de bikkelharde realiteit. Door deze ernstige spierziekte sterven jongens en mannen wereldwijd al op jonge leeftijd.

Lange tijd was er amper een behandeling mogelijk, maar mede dankzij het pionierswerk van Annemieke Aartsma-Rus is er inmiddels een therapie op de markt in Amerika en Japan. In Europa, waar het keuringstraject anders is, moet het nog worden goedgekeurd. Exon skipping heet de therapie die het verloop van deze fatale ziekte moet vertragen. Patiënten met Duchenne missen het eiwit dystrofine, omdat de gencode voor dat eiwit bij hen onleesbaar is. Exon skipping kan die code weer leesbaar maken met als gevolg dat er deels werkzaam dystrofine kan worden aangemaakt.

In een notendop werkt dat als volgt: een gencode bevat het recept voor spiercellen om dystrofine eiwit aan te maken, en dat recept ligt verspreid op stukjes gen, genaamd exonen, waar een gezond persoon er 79 van heeft. Exonen passen als puzzelstukjes op elkaar en zijn allemaal nodig om de gencode te kunnen lezen. Bij iemand met Duchenne ontbreken echter een of meerdere stukjes waardoor de puzzelstukjes niet op elkaar passen en de gencode onleesbaar wordt. Dankzij exon skipping wordt een extra stukje verwijderd, waardoor de puzzelstukjes wel weer passen en de code weer leesbaar wordt.

Aartsma-Rus doet fundamenteel onderzoek naar de vraag hoe basale processen rondom dystrofine-aanmaak werken, en hoe exonen worden samengevoegd om samen die eiwitcode te vormen, en brengt die kennis ook naar de kliniek. Het leidde tot meerdere baanbrekende inzichten, bijvoorbeeld dat exon skipping niet alleen werkt in diermodellen, maar ook bij mensen. Opzienbarend was ook dat ze ontdekte dat zelfs een hele kleine hoeveelheid van het eiwit genoeg is om het ziekteproces bij patiënten met Duchenne aanzienlijk te vertragen.

Bijzonder aan haar werkwijze is dat Annemieke Aartsma-Rus haar onderzoek altijd vanaf het allereerste begin uitvoert in nauwe samenwerking met patiëntenorganisaties. Ze legden  aan patiënten voor wat zij, afgezien van beter worden, verwachten van een behandeling. Het bleek dat patiënten vooral niet nog een volgende functie willen verliezen: iemand die nog kan lopen, wil niet in een rolstoel terechtkomen, en iemand die in al een rolstoel zit, wil zijn vingers blijven gebruiken om de rolstoel te kunnen besturen. Deze antwoorden motiveren Aartsma-Rus des te meer om zich te richten op het vertragen van het ziekteproces.

Aanknopingspunten voor nieuw onderzoek zijn talrijk. Over de eigenschappen van exonen weet Aartsma-Rus inmiddels alles, maar hoe die elkaar weten te vinden om een genetische code te vormen is nog onduidelijk. Als dat eenmaal bekend is kunnen behandelingen aanzienlijk worden verbeterd waardoor de ziekte zoveel mogelijk wordt vertraagd.