Tazuko van Berkel

Laureaat Humanities 2023

Tazuko van Berkel

Tazuko van Berkel (1979) studeerde Griekse en Latijnse Taal en Cultuur en Wijsbegeerte aan de Universiteit Leiden, waar ze in 2012 ook cum laude promoveerde en waar ze sinds 2017 universitair docent is in Griekse taal- en letterkunde. Haar onderzoek richt zich op zelfbeeld, mensbeeld en wereldbeeld bij de oude Grieken. Momenteel leidt Van Berkel een onderzoeksproject over de geschiedenis van economisch denken in de Griekse oudheid. In haar recente boek The Economics of Friendship (2020) beschrijft ze antieke vriendschapstheorieën en hun verhouding tot een opkomend marktdenken.

In 2021 trad Van Berkel toe tot De Jonge Akademie. Eerder won ze een Veni- en Vidi-beurs van NWO. Haar proefschrift werd bekroond met de vijfjaarlijkse wetenschapsprijs van het Legatum Stolpianum vanwege de ethische impact van het onderzoek.

Website

Onderzoeksfocus

Tazuko van Berkel doet onderzoek naar zelfbeeld, mensbeeld en wereldbeeld bij de oude Grieken. Op dit moment richt ze zich op het economisch denken in het oude Griekenland.

De oude Grieken als spiegel

Dat de oude Grieken voor ons vandaag de dag nog steeds van grote waarde kunnen zijn, bewijst het bijzondere werk van Tazuko van Berkel. Zij bestudeert het zelfbeeld, mensbeeld en wereldbeeld in de oudheid, waarbij zij onder andere kijkt naar de ontwikkeling van het economisch denken. Hoe werd in de oudheid het economisch domein gedefinieerd, niet alleen door geleerden, maar juist ook in alledaagse opvattingen van burgers? Van Berkel laat zien dat economie en ethiek in het oude Griekenland sterk met elkaar vervlochten waren. Daarmee nodigt haar onderzoek uit tot kritische reflectie op het economisch denken in onze eigen tijd: is de homo economicus een natuurlijk gegeven? En is onbegrensde groei verenigbaar met het goede leven?

Baanbrekend aan haar werk is dat Van Berkel de opvatting over wat relevant is in de geschiedenis van het economisch denken radicaal uitbreidt. Historici focussen vaak op hedendaagse kwesties zoals inflatie, en concluderen dan dat de oude Grieken nog weinig afwisten van de wet van vraag en aanbod. Van Berkel laat zien dat het bestuderen van zulke technische vraagstukken een te eenzijdig beeld oplevert. De oude Grieken verbonden economische vraagstukken namelijk expliciet aan filosofische ideeën over betekenisvol leven. Zij pleit er daarom voor om de geschiedenis van het economisch denken te verbinden aan fundamentele vragen over de menselijke natuur, rationaliteit, vrijheid en individualiteit.

Economie gaat volgens van Berkel over wereldbeelden, waarden en opvattingen over wat het betekent om mens te zijn. Met andere woorden: het gaat over relaties tussen mensen. Dat blijkt onder meer uit haar onderzoek naar hoe de komst van de geldeconomie het Griekse idee van vriendschap beïnvloedde. Door de introductie van geld en ruilhandel, kregen de Grieken meer behoefte aan een sfeer waarin economie geen rol speelt. De antieke opvatting van vriendschap als wederzijdse solidariteit verdween en er ontstond een nieuw begrip van vriendschap waarin de gevoelsmatige aspecten benadrukt werden: de intenties, de verwachtingen, de emoties. Van Berkel toonde aan dat die verandering de basis van ons moderne idee van vriendschap vormt.

Van Berkel staat bekend als een creatieve onderzoeker die steeds vernieuwende invalshoeken kiest. Sinds kort werkt zij samen met cognitiewetenschappers en sociaal psychologen in onderzoek naar emoties in de klassieke oudheid. Daarnaast speelt ze een actieve rol als voortrekker van de Digital Humanities, met name door de ontwikkeling van nieuwe methoden om fragmentarische teksten digitaal te annoteren.

In de nabije toekomst is Van Berkel van plan zich te verdiepen in ecologische perspectieven op economie in de oudheid. Hoe dachten de oude Grieken bijvoorbeeld over landbouw bedrijven en hoe had hun wereldbeeld invloed op de manier waarop ze met de natuur samenwerkten? Want, zo stelt Van Berkel, pas als we de geschiedenis van ons eigen denken leren begrijpen, ontstaat er ruimte om onze hedendaagse opvattingen te veranderen.